Шаб-е Ялдо, ёки Шаб-е Челле (“шаб”-тун, инглиз тилида “winter solstice”) — эронликларнинг энг қадимий байрамларидан биридир.
Шаб-е Ялдо, Новруз ва Чаҳоршанбе-Сури каби байрамлар қадимги эрон тарихи ва маданиятига бориб тақалади. Бугун йилнинг энг узун туни бўлиб, эронликлар уни азалдан қувонч ва махсус маросимлар билан нишонлаб келинган.
“Ялдо” сўзи сурёний тилдан (оромий тиллар гуруҳига мансуб, ҳозир қўлланилмайдиган тил) келиб чиққан бўлиб, «пайдо бўлиш» ёки «туғилиш» маъноларини англатади. Бу байрам минг йиллик тарихга эга. Айрим археологлар эрон ойларига боғлиқ кулолчилик буюмлари ва ҳайвонот нақшларига таяниб, Шаб-е Ялдонинг тарихини тахминан етти минг йил деб баҳолайдилар.
Қадимги эронликлар Шаб-е Ялдони мифлар ва коинот ҳодисалари ҳақидаги тасаввурларга асосланиб нишонлашган. Бу тунда байрам ўтказилишининг икки асосий сабаби ҳақида ривоятлар мавжуд:
— Ёруғликнинг зулмат устидан ғалабаси.
Қадим замонларда одамлар деҳқончилик ва чорвачилик билан шуғулланган, шунинг учун куну тун алмашинуви улар учун катта аҳамиятга эга бўлган. Улар ёруғлик ва қуёшни эзгулик ва яратувчанлик рамзи, зулмат ва совуқни эса ёвузлик белгиси деб билишган. Шу сабабли эронликлар йилдаги энг узун тунни нишонлашган, чунки ундан кейин кунлар узая бошлайди ва ёруғлик зулмат устидан ғалаба қозонади.
— Меҳр (Митра)нинг туғилиши.
Меҳрга эътиқод қилувчилар Ялдони Меҳр худосининг туғилган кечаси деб ҳисоблашган. Меҳр — кичик ғорда пайдо бўлиб, дунёга қуёшни олиб келадиган худо сифатида тасвирланади. Айрим ривоятларда эса, айнан шу тунда Митра қайта келиб, кунларни узайтиради, дейилади.
Ялдо кечасининг маросим ва урф-одатлари
— Ҳикоя ва нақллар айтиш.
Бу кечада эронлик оилалар бир жойга йиғилишади, катталар турли ҳикоя ва нақлларни сўзлаб беришади. Ҳар бир ҳудудда ўзига хос маҳаллий ривоятлар мавжуд.
— Ҳофиздан фол очиш.
Ялдонинг энг машҳур анъаналаридан бири — буюк эрон шоири Ҳофиз девони орқали фол очишдир. Йиғиндаги энг катта киши Ҳофиз девонини очиб, тасодифий ғазални ўқийди ва уни талқин қилади. Ҳофиз шеърларининг аксарияти романтик ва умидбахш бўлгани учун, бу маросим одатда қувончли кайфиятда ўтади.
— “Шоҳнома”ни ўқиш.
Буюк эрон шоири Фирдавсийнинг «Шоҳнома» асарини, айниқса ривоят услубида ўқиш ҳам Ялдо кечасининг муҳим қисмидир. Бу анъана эрон маданияти ва миллий ўзлигининг рамзи ҳисобланади.
— Шаб-е Ялдо дастурхони.
Ялдо кечаси учун дастурхон анор ва тарвуз каби мевалар, ёнғоқлар ва ранг-баранг газаклар билан безатилади. Анор ва тарвуз қуёш ва барака рамзи бўлиб, дастурхоннинг марказий ўрнини эгаллайди. Уларга қўшимча равишда турли қуруқ мевалар — масалан анжир, шафтоли ва ўрик қўйилади. «Ялдо ёнғоқлари» эса қуритилган ёнғоқ ва уруғлар аралашмасидан иборат бўлиб, фаровонлик, саломатлик ва бахт рамзи саналади.
❤
6
❤🔥
3
🥰
2
🤝
2
🔥
1
👌
1
😍
1
🌚
1
💯
1
💘
1
💊
1