Телеграм канал «روستاپژوهی، توسعه و ایران شناسی»

پیش‌بینی‌ها دربارۀ تنش آبی تا سال ۲۰۵۰ احتمالاً آب در دهه‌های آینده به موضوع چالش‌هایی عمیق در بخش‌هایی از جهان تبدیل خواهد شد. به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، آب نه تنها اساس زندگی حیوانات و گیاهان را تشکیل می‌دهد، بلکه احتمالاً در دهه‌های آینده به موضوع چالش‌هایی عمیق در بخش‌هایی از جهان تبدیل خواهد شد. بر اساس آمارهای سازمان ملل، تنش آبی جهانی، یعنی نسبت آب برداشت شده برای استفاده در صنعت، کشاورزی یا خانوارها نسبت به آب موجود، در سال 2020 به میزان 18.2 درصد رسید که با وجود افزایش، همچنان قابل کنترل بود. با این حال، در سال 2022، 2.4 میلیارد نفر در مناطق زندگی می‌کردند که در برخی موارد در معرض تنش شدید آبی قرار دارند. به دلایل مختلف، از جمله تخمین جمعیت جهان یا پیش‌بینی تحولات اقتصادی و سیاسی در کشورهای نوظهور و در حال گذار، نمی‌توان دقیقاً تعیین کرد که میزان تنش آبی تا سال 2050 چقدر خواهد بود. به همین دلیل است که دانشمندان در حال حاضر ترجیح می‌دهند به جای کوشش برای رسیدن به تخمین‌های دقیق‌تر، دربارۀ سناریوهای مختلف کار کنند. با این حال، آنچه مسلم است این نکته است که تقاضا برای آب به طور پیوسته افزایش خواهد یافت و بسیاری از کشورها در حال حاضر بیش از آبی که در دسترس دارند، آب مصرف می کنند. اینفوگرافیک زیر که بر اساس پیش‌بینی‌های موسسۀ منابع جهانی (World Resources Institute) تهیه شده، نشان می‌دهد، انتظار می‌رود 51 کشور از 164 کشور و منطقه‌ای که مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند، تا سال 2050 از تنش آبی بالا تا بسیار شدید رنج ببرند. این میزان معادل 31 درصد از جمعیت جهان است. بنا به ادعای موسسۀ منابع جهانی، سناریوی استفاده شده مربوط به آینده‌ای است که در آن «وضع عادی» باقی می‌ماند و تا سال 2100 با افزایش دمای بین 2.8 تا 4.6 درجه سانتیگراد روبرو خواهیم شد و جهان همچنان در نابرابری به سر می‌برد. علاوه بر کل شبه جزیره عربستان، ایران و هند، اکثر کشورهای شمال آفریقا مانند الجزایر، مصر و لیبی از جمله کشورهایی هستند که پیش‌بینی می‌شود تا سال 2050 حداقل 80 درصد از آب موجود خود را مصرف کنند. با این حال، پدیدۀ کم آبی به این کشورها محدود نمی‌شود. کشورهای اروپای جنوبی مانند پرتغال، اسپانیا و ایتالیا نیز در حال حاضر دچار تنش آبی بالا هستند و وضعیت در اسپانیا تا سال 2050 به طور قابل توجهی بدتر می‌شود. کارشناسان موسسۀ منابع جهانی برای فرانسه و لهستان، تنش آبی متوسط تا بالا را پیش‌بینی می‌کنند که احتمال می‌رود به مصرف 20 تا 40 درصد منابع موجود بیانجامد.

نگاهی به کارنامه شادروان دکتر مهدی طالب جامعه شناس روستایی  حسین ایمانی جاجرمی  به نظرم بهترین کاری که در مقام شاگرد و در بزرگداشت استادم دکتر مهدی طالب در این مجال می توانم انجام دهم، توجه به زندگی پربار ایشان در طول سال های فعالیت در دانشگاه تهران و توصیف مختصری از کارنامه علمی و عملی او باشد. باید بتوانم به شکلی گزیده بگویم که استاد چه کارها کرده و چه دستاوردها به جا گذاشته است. دکتر طالب تربیت شده مکتب موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی است، یکی از همان چند نفری است که در ابتدای دهه 1340 در دوره تربیت محقق موسسه شرکت کرده و به عنوان محقق در بخش تحقیقات روستایی به کار پرداختند. نام آنها با روستا و مطالعات روستایی ایران پیوند خورده است. از این نسل باید به استادانی چون جواد صفی نژاد، مصطفی ازکیا، منصور وثوقی، مهاجر ایروانی و علی اکبر نیک خلق اشاره کرد. برای درک بهتر اهمیت کارهای دکتر طالب می ‎توان تکاپوهای او را به شرح زیر برشمرد: ادامه در: https://www.magiran.com/n4071718

تحلیل وقایع مرداد ۱۳۳۲ با ورود به مرداد ۱۳۳۲، ایران در مرحله‌ای حساس از تاریخ معاصر خود قرار داشت. یک سال و نیم از ملی شدن صنعت نفت گذشته بود، اما کشور همچنان با تحریم‌ها، فشارهای اقتصادی، و تنش‌های بین‌المللی روبه‌رو بود. دولت دکتر محمد مصدق، که با پشتوانه‌ای مردمی و پارلمانی به قدرت رسیده بود، اکنون با مجموعه‌ای از بحران‌های سیاسی داخلی و فشارهای خارجی مواجه بود که همگی در ماه مرداد به نقطه اوج رسیدند. ۱. تشدید اختلافات داخلی در آستانه مرداد در ماه‌های منتهی به مرداد ۱۳۳۲، اختلافات بین مصدق و برخی نیروهای سیاسی به‌ویژه دربار، روحانیون سنت‌گرا، برخی نمایندگان مجلس و حتی حزب توده افزایش یافته بود. پس از انحلال مجلس هفدهم توسط دکتر مصدق در تیر ۱۳۳۲ با استفاده از اختیارات قانونی از طریق همه‌پرسی، عملاً یکی از مهم‌ترین نهادهای نظارتی کشور از میان رفت و دکتر مصدق بیش از پیش در معرض اتهام "استبداد رأی" قرار گرفت. این اقدام، زمینه مشروعیت‌زدایی از دولت را برای مخالفان داخلی و مداخله‌گران خارجی فراهم کرد. ۲. آغاز تلاش‌های جدی برای اجرای کودتا در نخستین روزهای مرداد، هماهنگی میان عوامل داخلی وابسته به دربار و نیروهای اطلاعاتی بریتانیا (MI6) و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) به مرحله عملیاتی وارد شد. طرحی با نام رمز "عملیات آژاکس" (Operation Ajax) با هدف سرنگونی دولت مصدق نهایی شده بود. در این طرح، ژنرال فضل‌الله زاهدی به عنوان جایگزین مصدق تعیین شد و تلاش بر آن بود تا با بسیج نیروهای وفادار به شاه و تحریک نارضایتی‌های اجتماعی، دولت ملی ساقط شود. ۳. فضاسازی تبلیغاتی و عملیات روانی در اوایل مرداد، فعالیت‌های تبلیغاتی و روانی علیه دولت شدت گرفت. روزنامه‌های وابسته به دربار و نیروهای مخالف، دولت مصدق را به دیکتاتوری، فساد، و ناکارآمدی متهم کردند. در همین زمان، حزب توده نیز که در ظاهر از سیاست‌های ضدامپریالیستی مصدق حمایت می‌کرد، اما در عمل از هرگونه انسجام سیاسی در صفوف حامیان دولت می‌کاست، رفتار دوپهلو و بعضاً تحریک‌آمیزی در پیش گرفت. برخی شعارهای رادیکال توده‌ای‌ها، به‌ویژه در تظاهرات، موجبات نگرانی طبقه متوسط و روحانیت را فراهم کرد. ۴. اوج‌گیری بحران در میانه مرداد در نیمه دوم مرداد، کشور در وضعیت ناپایداری قرار گرفت. شاه که از مصدق انتظار وفاداری کامل داشت، از بی‌توجهی او به نقش سلطنت ناراضی بود. در این شرایط، با چراغ سبز آمریکا و بریتانیا، شاه در روز ۲۵ مرداد فرمان عزل مصدق و انتصاب زاهدی را امضا و مخفیانه به شمال کشور گریخت. در شب ۲۵ مرداد، نخستین تلاش برای اجرای کودتا شکست خورد. مصدق بلافاصله اطلاعیه‌ای صادر کرد و اعلام کرد که کودتا شکست خورده و فرمان عزل فاقد وجاهت قانونی است. بسیاری از افسران مجری کودتا دستگیر شدند و کودتا در ظاهر ناکام ماند. ۵. فرصت‌سوزی نیروهای ملی و بازیابی نیرو توسط مخالفان در فاصله ۲۵ تا ۲۸ مرداد، فرصت تاریخی برای دولت و حامیانش به‌وجود آمده بود تا نه تنها پایه‌های قدرت خود را تثبیت کنند، بلکه با استفاده از شکست کودتا، اقدامات پیشگیرانه‌تری علیه جریان‌های وابسته انجام دهند. اما دولت مصدق به دلایل مختلف از جمله پایبندی به اصول دموکراتیک، عدم رغبت به سرکوب شدید مخالفان، و بی‌اعتمادی به حزب توده، نتوانست به سرعت اوضاع را تثبیت کند. در این مدت، عوامل خارجی و داخلی فرصت یافتند تا کودتایی دوم، حساب‌شده‌تر و گسترده‌تر را طراحی کنند. ۶. کودتای ۲۸ مرداد و سقوط دولت ملی در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، کودتا با مشارکت مستقیم نیروهای وفادار به شاه، برخی افسران ارتش، اراذل و اوباش سامان‌دهی‌شده در جنوب شهر و حمایت‌های مالی و لجستیکی آمریکا و بریتانیا، موفق شد. ساختمان رادیو و نخست‌وزیری تسخیر شد و دکتر مصدق پس از مقاومت کوتاهی، بازداشت و محاکمه شد. شاه که به رم گریخته بود، به کشور بازگشت و دوران پسادموکراسی و حکومت مطلقه تا انقلاب ۱۳۵۷ آغاز شد. جمع‌بندی وقایع مرداد ۱۳۳۲ نه صرفاً یک کودتای نظامی، بلکه تلاقی مجموعه‌ای از عوامل تاریخی، سیاسی، اجتماعی و بین‌المللی بود. از یک‌سو، دولت مصدق با چالش‌های ساختاری و عدم انسجام در جبهه ملی و نیروهای پشتیبان مواجه بود، و از سوی دیگر، نظام سلطنتی و استعمارگران غربی برای حفظ منافع نفتی و ژئوپلیتیکی خود از هیچ تلاشی برای ساقط کردن دولت ملی فروگذار نکردند. مرداد ۱۳۳۲ نقطه‌عطفی بود که تأثیرات آن تا دهه‌ها بعد بر سرنوشت ایران باقی ماند.