Кемпир апам ара-тура тәкирарлайтуғын жуп әпсана: Ерте заманларда бир ақыллы адам Шортанбай тоғайының ортасындағы орпаң гүзар жол менен ешегиниң үстинде нан жеп киятыр екен. Абайсыздан нанының бир усағы жерге түсип кетипти. Ол дәрриў ешегинен түсип, сол нанның усағын излейди, табалмайды. Бир күн излейди, еки күн излейди, табалмайды, бир ҳәпте излейди, табалмайды.... Ақыр-соңы, сол нанның усағы адамлардың аяқлары астында қалмасын деп, жақын аўылға ешегин сатып, пулынан нанның бир усағы түскен жердиң айналасын төрт дийўал менен қоршатыпы....
Есиңизде болсын, нанның өзи де нан, усағы да нан,- деп жуўмақлайды ол. Ырастан Шортанбай тоғайының ортасында батыл болып қалған гөне жолдың бойында үсти бастырылмаған төрт дийўал бар еди. Кемпир апам сол гөне дийўалды сол нанның усағының үстине салынған қорған, деп түсиндиретуғын еди. Әллеқайда асығып баратырып нан жесек, сол ешекли киси еске түседи, ҳәтте уйықлағанда да ол түсимизге енип шығатуғын еди.
Және: Әййемги заманларда бир байдың ерке улы бар екен. Бир жола ол саралап болғаннан кейин, жарты нанды кесек орнына пайдаланады да, ҳәжетхананың дийўалындағы жарыққа тығады. Арадан бир ҳәпте өтпей, бирден дүбелейли боран турып, барлық егинлер писпей қалады. Елде ашлық басланады. Адамлар аштан өлиўге қарайды. Байдың ерке улы да аштан өлиўге жақынлап исип жатырғанда, бирден, баяғыда ҳәжетхананың жарығына өзи тыққан нан есине түседи. Түргелип барып жарыққа үңилсе, сол нан еле сол орнында тур екен. Алайын десе, исик қолы сыймай, жарыққа аўзын басып, тили менен алмақшы болып атырғанда аржағынан жылан шығып, оның тилинен ғана шағады. Бала өледи. Соннан кейин ғана елде қайтадан тоқшылық басланады...
...... Бизлер үкелеримиз бенен қолымызға нан усласақ, дәрриў усыны еслеп, оның бир қыйқымын түсириў былай турсын, жолда жатқан нанның усақларын көрсек, терип алып алып жеп кететуғын едик. Елеге шекем мениң қатарларым арасында нанды қорлайтуғын адам жоқ. Қалтасында пулы көплерде, жүрген соқпағы үстинде нанның гүриштей усағы жатырғанын көрсе, еңкейип алып аўзына салады, болмаса, қуслар биймәлел жесин деп, жол бойындағы ағаштың шақасына қойып кетеди.
Т. Қайыпбергенов. Қарақалпақнама. Роман-эссе. 1985 ж.
@omir_sabaqlari