Телеграм канал «ᗷᑌᒪᗷᑌᒪᘔIᗷᗩᑎ ᗪᗩᗯITᗷᗩY KᗩIYᑭOᐯ»

Гезегинде Перихан да «Тахтакөпир дала»сын айтты. Бийбираба турып «ал, бизлердиң минген таўымыз усы, енди сизлердей ағалардан мәдет күтемиз» деп қойды мыйығын тартып. Бийбираба бизлерден әдеўир киши болса да сөзге ямана уста еди. Заманласлары оның менен сөйлескенде айбатынан, сустынан қаймығынқырап сөйлесер еди. Бизлер де өз гезегинде «қолдан келгенше» деп ўәдени үйип атырмыз. Турсын: «ҳаў, бағанағы таза қосығыңызды еситпедик ғой» деди. Даўытбай айтып берди. Роза: «әне, қосық саған, сен дәслеп өзиңниң қаяқтан екениңди билесен бе, назәлим» дегенде Турсын помидордай қызарып сала берди. Перихан: «қосық жақсы екен да, бирақ соңы болғай» деп атыр ҳәзиллесип. Бизлер сол бир ақшам, гә қумның басына, гә қум етегинде гүмистей жалтырап атқан сарҳаўыз жағасында тобымызды бузбай, сол бир ақшам таң атқанша бирликте жаслық қосықларын жаңлаттық. Таң атқанша Жийеналы ағаның бала-шағасында да, бизлерде де тынышлық болған жоқ. Өйткени таң атқанша Даўытбайдың үйи «творчество үйи»не айланып кеткен еди. Мен сонда, сол дәўирдеги жаслардың кеўилинде шуқымдай да сумлықтың жоқ екенлигин сезгенмен. Мен сонда бүлдиршиндей жас қызлардың халқыма қосық төгип таслайын деген қанат қағыўларының тири гуўасы болғанман. Усындай бас қоспалардың нәтийжеси сол жыллары халқымызға бир қанша талант ийелерин инәм еткен еди… «Жаның таза болсын, мәйли сүттен. Оны бахытсызлық, жаманлық күткен»…. деп Ә.Наўайы «Хайратул-аброр» дәстанында жазғанындай-ақ мен оның менен бир қанша жыл дуз-дәмек бола жүрип, оның кеўилиниң пәклигине, жүрегиниң азадалығына ҳайран қалар едим. Төбемде бир қудай бар, оның қызларға бир орынсыз, жөнсиз бир гәп айтқанын, жаман мақсетте биреўдиң опадарына көз қыйығын салғанын көрген емеспен. Соның ушын да оның ҳаўазы булақтың мөлдир суўындай таза еди… (Даўамы бар) Каналымызды бақлап барыўда даўам етиң 👇👇👇👇👇👇👇 👉https://t.me/Marqabay_Jiemuratov

«Атың жүрегиме ойып жазылған, Сен куўансаң жадыраған жазыңман, Сырға толы сыңғырлаған сазыңман, Кегейлиде бир назәлим бар десе»… «Тап мына текстке қатып түседи екен» деди ол ыңылдап отырып. Мен бир ўақытлары ериншеклигиме салып «енди үйге кайтайық, қалғанын ертең шығарамыз» дедим. Ол сонда: «тисиң барда ысқыр, бир жылға коян териси де шыдайды» деген, сениң уйқың келген менен мен мына наманың ҳәўижин саған шығартпай кетпеймен бул жерден деп қасарысып турып алды. Ал, мениң болса уйқым келип өлип баратырман. Қулласы, солай етип биз наманы толық дөретип болған ўақытта таң саз берди-аў. Азанда үйге барып таза наманы пианиноға қосып (мениң Нөкисте белгили баслы жасайтуғын жайым болмағанлықтан пианиномды Даўытбайдың үйине апарып койған едим) айтып көрсек бизлердиң түни мененги мийнетимиз зая кетпепти. Нама қүдирет болып шығыпты (Шынында да, ол нама, тек Даўытбайдың атқарыўында ғана өз алдына сыйқырлы күшке ийе). Даўытбайдың ағасы Жийеналы аға болса «Ҳәй, сизлер енди күндиз таярланғанды қоя берип, түни менен де ўарлап шығыўға қарадыңлар ғой» деп атыр, ҳәзиллесип бизлерге. Ал, Даўытбайдың кишеси Узақбийке таза наманың пайда болғанына қуўанып, бизлерге шай тасыў менен әўере. Бирақ, наманы толық еситип көрген Жийеналы аға, «инилерим, сизлердиң бул мийнетлериңиз халқымызға баҳалы саўға болады. Өйткени бул намада қандай да бир, Марқабайдың бурынғы намаларына усамайтуғын қүдиретли толқынды көрип отырман» деген еди сонда. Даўытбай сол жыллары расында да мениң намаларымның қүдиретли болып, тәбийғый шығыўына усылайынша көп тәсирин тийгизген еди. Мен бираз жыллар даўамында Даўытбай менен торчество майданында бирге ислесе жүрип, оның халқымыз ушын жаңа намалар дөретиўге шаршамайтуғынын, талмайтуғынын айрықша атап өтпекшимен. Ол маған көбинесе «Гей бир нәкаслар бизлердиң намаларымызды концертке онша араластырмаған менен, халық бәри бир өзине кереклисин сайлап алады. Сонлықтан биз ҳеш нәрсеге алаң болмай тек жана нама дөрете берейик, дөрете берейик»--деп қайта-қайта ескертетуғын еди. Себеби, ол жыллары гейпара саз-сәўбеттиң қәдирине онша жете бермейтуғын айырым басшылар, ҳақыйқатында да өзлериниң «таўықтың кетегин тулкиге гүзеттирип» қойғанын да онша сезбейтуғын еди. Бизлер сол күни, яғный 2-май күни күндиз уйықлап, кешке таман қаланы бир айланып қайтайық деп парктиң ишинде сейил етип жүрсек, жаңа қосық айтаманның талабында болып жүрген (бурын азмаз таныс) бир топар назәлимлерге гезлесип қалдық. Олар менен бираз ўақыт көркем-өнер тараўының соңғы жаңалыкларын сөйлесип атырып мен «бүгин бир әжайып нама жаздым» деп салыппан. «Ҳаў, оны енди қашан тыңлаймыз» деди қызлардың ишиндеги ер жүреклиси болған Бийбираба. Даўытбай қарап турмай, «кеттик бизиң үйге қызлар, еки бастан бүгин байрам ғой»--деди қомпаңлап. Жийеналы ағаның үйине қызлар лыққа толды. Даўытбай екеўимиз олардың хызметиндемиз. Узақбийке жеңгей болса барын аямай ортаға қойып атыр. Бурын бизлер менен отырысып көрмегенликтен бе, қызлар да ийбе сақлап тым-тырыс отыр. Мен гәпти неден басларымды билмей отырсам Даўытбай турып «сен мына қызларға «Умытпа»ны айтып бер, автордың қалай атқарыўын қызлар көрип қойсын» деди. Мениң маңлайымнан муздай тер бурқ ете қалды. Мен қатты уялшақ едим ол жыллары. «Неде болса ҳақ тәўекел, ал, онда пианиноны өзин шерт» дедим де айтып бердим (Бундағы Даўытбайдың мақсети, изимизден таза өсип киятырған қызларға мениң даўысымның нағышын көрсетпекши болған екен). Роза Дүйсемуратова: «мынаў, Турсынгүл Қайыпназарова, педагогикалық институттың физмат факультетинде оқыйды. Усы қыздың даўысын есит аға» деди. Ол да дым тартыншақтың барып турған басы екен. Қысылып-қымырылып бир қосықты айтып шықты-аў, бир ўақытлары (Соң оның даўысына арнап бир нешше намалар дөреттим). «Ал, енди, Бийбирабаның «Айна»сын қашан еситемиз деди Даўытбай. Ол айтып аўзын жыймастан төрде отырған дәпең кыз «Айна», «Айна» деп дөндирип қоя бергенде бизлердиң хызметимизде пәйик болып жүрген, қолында ожаў қасығы, Узақбийке жеңгей Бийбирабаның даўысына қатты ықласы кетип, қапыдан сығалап карап тур екен. Мен болсам бар шеберлигимди көрсетип пианиноны «сабалап» атырман.

МАРҚАБАЙ ЖИЙЕМУРАТОВ ДАЎЫТБАЙ ҚАЙЫПОВ Еске түсириўлер китабының даўамы 1968-жылғы биринши майды бизлер Нөкистеги «Химчистка»ның директоры Төребай деген жорамыздың үйинде белгилеген едик. Оның үйине Даўытбай екеўимиз парадтан шығып келсек, Ол жерге тумлы-тустан бир қанша жигитлер жыйналысып қалған екен. Олардың көпшилигин бизлер танымаймыз. Ол жыллардағы отырыcпаның дәстүри бойынша ҳәр ким өзин таныстыра баслады. Олардың ишинде Әлеке, Өмирзақ, Сабыр, Әбил деген жигитлер Төребай менен қоңсы екен. Отырыспаны Алеке басқарды. Отырыспақ қыза келе Алеке «қуяңқы» (лақабы) «ал, жигитлер, бизлер бурын Даўытбайдың ҳәм Марқабайдың атларын тек радиодан еситип жүргенимиз болмаса бизлер отырысып көргенимиз жоқ. Өзлериңизге мәлим, байрам мүнәсибети менен бул жигитлер менен, мине, бизлер де танысып атырмыз. Енди гә саз, гә сәўбет дегендей, ал Дәўеке, онда қолыңа дуўтарды алып бир жуп қосықты яндырып жибер достым деди. Даўытбай да көп иркилмей өзиниң жаңа үйренип жүрген қосықларынан қайтарып жиберди. Соң азмаз ойланып отырып «Алеке жора, қосықты да айта берермиз аў, бирақ арасында сизлерден де қызықлы гүрриңлер болып турсын, қарақеңниң нағыз отырыспасы дегишпе, ҳәзил-дәлкектен ибарат болатуғынын естен шығармайық» деди. Сонда Сабыр турып топа-торыстан: «қойса, сол Әлекеңнен қандай түйирли гәп шығар дейсең, өзи өлдим-талдым дегенде муғаллимлердиң таўық кетегин соғып берип зордан питкерди» деди. Жигитлер қыран күлки… Әлеке: --Ҳәй Сабыр тилимди қышытпа мениң. Сонда да мен өзимди сеннен абырайлырақпан деп жүрмен, қудайға шүкир институттың әдебият факультетин питкерип мәденият министрлигиниң мине деген бөлим баслығы болып ислеп атырман. Ал, сенше, сен «үш тыйынсаң» деди. Даўытбай сонда: «Хаў, Төке, мына Әлекең сөзге ямана шебер екен ғо, ал бирақ мен оның Сабырға «үш тыйынсаң дегенине түсинбей қалдым» деди. Төребай оның бул сөзине не деп жуўап қайтарыўды ойлап отырғанда қапталдан Әбил: «понимаете, ол қаладағы автомат газли водалардың баслығы дегени ғой» деп қапталдан ярым орысшасын шақ еттирди. Көп ўақыттан бери үндемей, жигитлердиң ҳәзиллерин тыңлап отырған бир жигит (аты есимде жоқ) «жигитлер Әбилдиң бир қызығын айтып берейин бе», деп гәпти жаңа қыздырып киятырғанда Әбил: «ҳәй, сен молчи, өзиң республиканың бир газетасының оттай работниги болсаң да жумысыңа Төкеңниң мотореллериниң будкасына минип барып жүрип биреўди басқылағың келеди, тоқтат сөзиңди» деген ўақта отырған жигитлердиң көзинен пыртылдап жас шығып кетти. Бир-биреўди усылай басқылаў бираз даўам етти. Нәўбет және Даўытбай атқарған қосықларға келди. Еле есимнен шықпайды. Даўытбай сонда, мениң өтинишим бойынша «Адыңнан»ды қатарына үш рет атқарған еди. Ҳақыйқатында да ол «Адыңнан»ды Генжебай бақсыдан да нағышлырақ етип айтатуғын еди. Сол отырыспада усы қосықты халық сазлары оркестрине ылайықлап Даўытбайға айттыраман деп жигитлерге ўәде берген едим, мен сонда. Қам сүт емген бендемиз ғой, қайсы айтқанымыз болып атыр… Отырыспадан шығып бизлер тикке Даўытбайдың үйине тарттық. Бираз дем алып, өзимизге келгеннен соң, ол қолына дуўтар алып өзинше бир қанша намаларды шертип отырды. Даўытбай, «Мәке, сазды үйдиң арқасындағы қумның басында шертип келсек, қәйтеди» деди. (Гөне қаладағы Самарқанд көшесиниң арқасындағы сол қумның орнына ҳәзир Әжинияз атындағы орта мектеп салынды). «Ашықтың еки көзинен басқа жазығы жоқ» дегениндей екеўимиз, қумның басына шығып алып, Әжинияздың дәртли қосықлары менен қатар мениң соңғы күнлери дөреткен «Туў сыртымнан қарай-қарай қалған қыз», «Саҳра қызына» қосықларын айтып отырар едик. Бир ўақытлары дуўтар шертиў гезеги маған келди. Шертип отырған намамда қандай да бир аттың шабысы пайда болды. Даўытбай «Сениң мына сазыңда өз алдына бир жол бар ғой, ал усыны қосыққа салып айтып көремиз» деп меннен дуўтарды алып жаңағы сазды ядына түскен бир куплет қосыққа түсирип айтып көрип еди, бир қиямет нама пайда болды ма дейсең. Соннан ол үйинен шайырлардан жыйнап жүрген қосықларын әкелди.

Qissaxan.

📜Дүнья - сениң неше түрли пейлиң бар. Келсең күлип, кетсең жылар кейпиң бар. Бай, жарлыға еки бөлек ойының бар, Ойын ойнамаға шебер дүньясаң. 📜Гей биреўдиң қорасына толасаң, Гей биреўге бахыт болып қонасаң, Биреўдиң маңлайын қыршып жонасаң, Бир тәртип көрмеген қара дүньясаң. Аббаз Дабылов, 1949-жыл. https://t.me/QRARXIV

Сол ҳәптелик күнлериниң биринде Даўытбай мениң жаныма келип, меннен дуўтар шертип, бақсылардың аткқарыў жоллары ҳаққында кеңес бериўди өтиниш етип сорап: «Генжебай аға, сиз устаз көрген бақсысыз. Сизиң устазыңыздың ким екенин билемен. Мен де тап сиздей болып дуўтар шертип, халық намаларын айтыўға, бақсышылық өнерди үйренип алыўға жүдә қуштарман. Мен дуўтар шертиўди жүдә, толық өзлестирип алғаным жоқ. Солай да болса бир қанша намаларды дуўтарға қосып айтқан болып жүрмен. Деген менен устаз көрмеген соң өзимше айтқан қосықларым өзиме онша унамағандай сезиледи. Маған әсиресе Жапақ атаның бир қанша айтым намалары болған «Мухаллес», «Алақайыс», «Ийраний», «Хожа бағман», «Әзийзим», «Жақсырақ» намалары унайды. Бирақ та мен усы намаларды мен өзиме толық меңгере алмай жүрмен»--деди. Мен сол ўақытта сол намалардың дуўтарда шертилиў ҳәм айтылыў усылларын көрсеттим. Арадан ҳәпте өткен жоқ. Ол өзиниң таланты менен усы намаларды демде-ақ өзлестирип алды. Егерде кимде-кимниң бойына питкен тәбийғый талант болса, оны қайсы өнерге қарай жетеклесе, оннан ол өнер қашып қутыла алмайды екен. Өзиниң жүрекке жағымлы хошҳаўазлылығы менен атқарған намалары Даўытбайды көп ўакытқа апармай белгили қосықшы сыпатында кең жәмийетшиликке танытты…» (Даўамы бар) Каналымызды бақлап барыўда даўам етиң 👇👇👇👇👇👇👇 👉https://t.me/Marqabay_Jiemuratov

МАРҚАБАЙ ЖИЙЕМУРАТОВ ДАЎЫТБАЙ ҚАЙЫПОВ Еске түсириўлер китабының даўамы БҮЛБИЛ «Бул гүмбез астында қыл жақсы ҳаўаз, Бул гүмбез не десең қайтармай қалмас». (Ҳысраў Деҳлаўий) Даўытбай училище есигин ашыўдан-ақ, өзиниң алдында көп қыйыншылықлар турғанын сезди. Буларды жеңип шығыўға, музыка сырларын үйрениўге ҳеш жалықпады. Қайтама қасарыса түсти. Өзинше көп ислеп, түн бойы таярлықларды басынан кеширди. Булар өзиниң жемисин берди. Даўытбай кем-кемнен классик композиторлардың вокалистлерге арнап жазылған шығармаларын атқара баслады. Оның қосық текстиниң мазмунына сай, намаға өзинше ҳәр қыйлы толғаўлар қосып, философиялық мәни берип айтыўы—бул сийрек гезлесетуғын тәбийий таланттың белгиси. Бәринен де бетер композитор Әбдирейим Султанов дөреткен «Сәўдигим», «Бир жанан», «Бармекен», «Көзлерим» намалары Даўытбайдың шебер атқарыўында ҳәр бир тыңлаўшының жүрегинен кең орын алды. Даўытбай миллий ырғақларға бай, жүдә жумсақ жағымталлы даўысқа ийе еди. Оның даўысының бундай болыўы, бәлки, минез-қулқынан келип шыққан шығар. Ол жүдә жумсақ минезли жигит еди… Әбдирейим Султанов:-- (Қарақалпақстан республикасы композиторлар аўқамының баслығы) «Еле ядымда. Даўытбайды бир бала менен бирге ертип 1958-жылдың январь айында бир адам тазадан шөлкемлестирилип атырған халық сазлары оркестрине берди. Биз олардың екеўин де сыннан өткерип, қасындағы баланы дуўтар примаға, ал, Даўытбайды дуўтар секундаға жумысқа алдық. Соңын ала ол нота бойынша прима ҳәм альт дуўтарды да тез ўақыт ишинде өзлестирип алды. Сол жылдың май айынан баслап арқа районларға гастрольға шығып, оркестр концерти арасында «енди бала бақсы Даўытбай қосық айтады» деп оған халық намаларынан ҳәм дәстанлардан үзинди атқартатуғын еди. Тыңлаўшылар оны жүдә жақсы сүйсинип қарсы алатуғын еди. Даўытбайдың даўысы кең диапазонда болса да орта диапазондагы даўысынан пухта пайдаланатуғын еди. Ол атқарған қосықларын халық колоритине жақын етип рең-бәрең нағысларда кестелеп айтқаны ушын да, тыңлаўшыны ерксиз өзине тартар еди. Ол қосық айтқан ўақытта көл үстинде ай жүзип турғандай, әтирап жым-жырт, мисли, көл жағасындағы нуў карағай қамыслар қосық тыңлап турған сыяқлы көринеди. Ай батып таң атады, ал Даўытбайдың хаўазы көл бетинен жоқарылап, бәлент пәрўаз бенен шексизликке тутасар еди…» Худайберген Турдықулов:-- (Қарақалпақстанға мийнети сиңген көркем-өнер ғайраткери) «1968-жылы Телерадио ансамблине Даўытбай жумысқа кирди. Ансамблдиң жумысына актив катнасып, қосық реперуарын көбейтиў үстинде тынбай жан күйдирип иследи. Мен Даўытбайға дәслеп шайыр Т.Мәтмуратовтың «Қызлардың» қосық текстине нама жазып, үйреттим. Бул қосық халық массасы тәрепинен қызғын мақулланды. Көп узамай композитор Ә.Султановтың «Бармекен» қосығын айтып теле тамашагөйлер тәрепинен жақсы қабыл етилди. Ол халық намаларын ықлас пенен үйренип айта алды. Композитор Марқабай Жиемуратовтың «Умытпа» қосығын жүрекке эмоциональ тәсир етерлик дәрежеде айтатуғын еди. Ол Украинаға, Түркменстанға, Тәжикистанға ҳәм Хорезмде өткерилген мәденият күнлерине актив қатнасты. Оның минези аўыр, онша көп сөйлемейтуғын, өзин оғада мәдениятлы тутатуғын еди. Бир сөз айтатуғын болса азырақ ойланып, соң бетине қарап турып, әдеп-икрамлылық пенен мүләйим сөйлесетуғын еди. Бир күни ол миллий шапан кийип, қолында ала мойнақ дуўтары менен «Ғәрип ашық» дәстанынан «Яр қара көзлериң не тилер меннен» деп бир наманы яндырып жибергенде Жапақ ата Шамуратовтың жас бал ўағын көз алдыма келтиргендей болдым. Сол ўақытта маған бир ой сап ете калды. Егер Жапақ атаның жас ўағын көркем фильмге алар болғанда Даўытбайды сөзсиз-гримсиз киноға алыўға болар еди. Ол жақсы қосықшы, кишипейил, әдеп-икрамлы, талантлы жолдасымыз еди…» Генжебай Тилеўмуратов:-- (Қарақалпақстанға мийнети сиңген мәденият хызметкери) «Мен Даўытбайды 1959-жылдан бери билемен. Ол кишкене жас бала болса да қосық айтыў өнерине жүдә қызықсынып жүрген күнлери екен-аў. 1969-жылы Өзбекстанда Қарақалпақстанның ҳәптелиги болды.