Судан инқирози: кенгаяётган уруш ва чуқурлашаётган гуманитар фалокат
Судан икки йилдан буён тўхтовсиз давом этаётган қуролли тўқнашувлар остида қолмоқда. 2023 йилда армия ва Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари (RSF) ўртасида бошланган зиддият бугунга келиб мамлакатни вайронага айлантирди. Бир пайтлар Африканинг энг йирик давлатларидан бири ҳисобланган Судан ҳозирги кунда очлик, қочқинлик ва зўравонлик ҳукм сураётган улкан фожиа майдонига айланган.
Ушбу қонли можаро Судан Қуролли Кучлари (SAF) ва RSF ўртасидаги кескин рақобат натижасида юзага келди. Аслида, ҳар икки тузилма 2019 йилги инқилобдан сўнг фуқаролик ҳукуматини шакллантиришда иттифоқчи сифатида ҳаракат қилган эди. Бироқ 2021 йилда ҳарбийлар ҳокимиятни тўлиқ эгаллаб олгач, хавфсизлик тизимини ислоҳ қилиш ва ҳарбий тузилмаларни бирлаштириш масаласидаги ўзаро келишмовчиликлар собиқ иттифоқчиларни очиқ урушга етаклади. Бу жараёнда ташқи омиллар ҳам сезилмоқда; қатор халқаро манбалар ва таҳлилчилар низога ташқи кучларнинг, хусусан, Бирлашган Араб Амирликларининг RSF билан яқин алоқалари таъсир кўрсатаётганини қайд этмоқдалар.
Урушнинг энг қонли ва ҳалокатли нуқтаси Дарфур минтақаси бўлиб турибди. Минтақанинг стратегик маркази ҳисобланган Эл-Фашер шаҳри RSF назорати ва қамали остида қолган. Маҳаллий аҳоли оммавий қувғин, талончилик ва ўт қўйишлардан омон қолиш илинжида мактаб ҳамда масжидлардан паноҳ изламоқда. Тиббиёт тизими бутунлай издан чиққан: шифохоналар фаолият кўрсатмаяпти, дори-дармон тақчил. Ҳомиладор аёллар, болалар ва кексалар ўлим хавфи остида қолган бўлиб, воқеа жойидаги шифокорлар вазиятни "оммавий очарчиликнинг бошланиши" дея баҳоламоқдалар.
Рақамлар инсонпарварлик фожиасининг кўламини янада яққолроқ намоён этади. БМТ ва халқаро ташкилотларнинг маълумотларига кўра, бугунги кунда 30 миллиондан ортиқ одам шошилинч ёрдамга муҳтож. 12 миллиондан зиёд суданлик эса ўз уйини ташлаб чиқишга мажбур бўлган, бу дунёдаги энг катта ички миграция инқирози ҳисобланади. Мамлакатда очарчилик билан бир қаторда вабо каби юқумли касалликлар ҳам тез суръатда тарқалмоқда. Инсон ҳуқуқлари ташкилотлари Дарфурда этник тозалаш ва оммавий қотилликлар юз бераётганини тасдиқлаб, Суданда ҳозир ҳеч ким хавфсиз эмас эканини таъкидламоқдалар.
Жаҳон ҳамжамияти вазиятга турлича муносабат билдирмоқда. Буюк Британия Судандаги инсон ҳуқуқлари бузилишига алоқадор шахслар ва ташкилотларга қарши янги санкциялар пакети устида ишлаётган бўлса, АҚШ ва Саудия Арабистони можарони тўхтатиш учун дипломатик босимни кучайтиришга уринмоқда. Шунга қарамай, Жиддада ўтказилаётган музокараларда жиддий силжиш кузатилмаяпти, томонлар ҳануз бир-бирини айблашдан нарига ўтгани йўқ.
Ҳозирги вазиятда урушнинг қачон якун топишини башорат қилиш қийин. Иқтисодий инфратузилма вайрон бўлган, марказий бошқарув тизими эса деярли фалаж ҳолатда. Халқаро экспертлар Судан инқирозини қисқа муддатда ҳал бўлмайдиган, тикланиш учун йиллар талаб этиладиган тарихий ва ўта оғир фожиа сифатида баҳоламоқдалар.
Дарвоқе, бугун соат 13:30да сиёсатшунос Фарҳод Каримов билан айни шу масалада суҳбатлашамиз
📱 Каналга обуна бўлинг: @gayratkhodjasaydaliev